Osmanlı’nın İçki Tüketimi

Osmanlı; Tanzimat Fermanı’ndan sonra, içki üretim ve tüketimine konulan verginin büyük getirisini görünce; istihsali destekledi; Avrupa’nın en önemli içki üreticilerinden birisi haline geldi.

Türkiye’nin ilk bira fabrikası, 2. Abdülhamit’in hükümdarlığı döneminde, 1890’da, İstanbul’un Feriköy semtinde, İsviçreli Bomonti Kardeşler tarafından kuruldu. Resmi törenle açılışı yapılan ve faaliyete geçen fabrikanın ilk yılki üretimi - tahminen! - 1 milyon litre kadardı.

Osmanlı topraklarına biranın girmesi ve tüketiminin başlaması, 1839 yılına denk geliyordu. 1840’lı yıllar, biranın ülke çapında yaygınlaştığı; arka arkaya birahanelerin açıldığı dönemdi. Hattâ, İzmir’de 1846’da, A. Prokopp firması, kendi ismi ile seramik şişe içinde bira üretip satışına başlamıştı. 1888’de, İstanbul’da 31 birahane mevcuttu. Bunların 15’i Beyoğlu, 8’i Galata ve kalan 8’i ise başka semtlerdeydi. 

- 1894’de İstanbul’da 33 Birahane… -

1894 yılına gelindiğinde, birahaneler ülke çapında yaygınlaşıyordu. İstanbul’da 33, İzmir’de 5, Selanik’te 4 ve Ankara’da 3 birahane tespit edilmişti. Vatandaşların biralarını rahatça içebilmesi için ‘Bomonti Bira Bahçeleri’ kurulmuştu. Tiryakiler, bu bahçelerde içkilerini rahatça içebiliyor, meşk ve sohbet ediyordu. Hattâ küçük fasıl heyetleri de görülüyordu.

Devlet; 1862’de uygulamaya soktuğu vergi mevzuatında, arpa suyundan yüzde 20 kayıp bedeli düşüldükten sonra, kalanından yüzde 10’u ile 15’i arasında vergi ödettirilmesini kayıt altına almıştı.

Osmanlı; Bomonti Bira Fabrikası’ndan gelen vergiden memnun kalınca; 1892’de, Selanik’te 2’nci bira fabrikasının açılmasına izin verdi. 2’nci fabrikanın adı: ‘Olimpos Bira Fabrikası’ydı.

Osmanlı’da bira üretimi ile ilgili ilk resmî rakamlar, 1896 yılına aitti ve yıllık istihsal 1,2 milyon litre civarındaydı. Yine Osmanlı’nın resmî rakamlarına göre; 1913-1914 yıllarında bira üretimi ortalama 9 kat artarak, 9,9 milyon litreye kadar ulaşmıştı. Bomonti Bira Fabrikası, 1938’de devletleştirildi; TEKEL’e bağlandı.

- Dolmabahçe Sarayı’nın Masraf Defterleri’ndeki Şaraplar… -

Dolmabahçe Sarayı’nın Masraf Defterleri incelendiğinde; saraya alınan çeşitli cins şaraplar, şampanyalar ve değişik içki çeşitlerinin isimleri kolayca görülecekti.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi’ne göre; rakı üreticilerine ‘Arakçıyan Esnafı’ denirdi. Bunlar da muzlu rakı, hardaliyeli rakı, narlı rakı vb. gibi rakı çeşitlerini üretirdi. Meşrutiyet’in ilânından sonra, gittikçe gevşeyen yasaklar ve baş gösteren hoşgörü eğilimi, rakı ve diğer alkollü içki üretim ve tüketimini arttırmıştı. Sultan Abdülhamid'in Başmabeyincisi Sarıcazâde Ragıp Paşa; 1880’li senelerde, Tekirdağ Yolu üzerindeki Umurca Çiftliği’ni, daha sonra da bu çiftlikte ‘Umurca Rakı Fabrikası’nı kurmuştu. 

Niğde’nin Fertek kasabasında ‘Fertek Rakısı’ adı ile üretilen rakı, Anadolu’daki tiryakilere hitap ediyordu ve çok ünlenmişti. ‘Boğaziçi’, ‘Ruh’, ‘Deniz Kızı’, ‘Âlem’, ‘Üzüm Kızı’ da bilinen/tanınan rakı markalarından bazılarıydı.

- Osmanlı; Avrupa’nın En Önemli İçki Üreticileri Arasında… -

1896’da, İstanbul Erenköy’de, 700 dönüm arazi üzerine üzüm bağları kurulmuş; şarap üretimine geçilmişti. 

1896 yılında, ülke içinde resmî kayıtlara göre; 14 milyon litre rakı, 32 milyon litre brendi, 86 milyon litre şarap tüketilmişti.

1904’de, Osmanlı’nın şarap ihracatı tamı tamına 340 milyon litreydi. Osmanlı; Avrupa’nın en önemli içki üreticileri arasındaydı. Erdekli Kontoki Efendi, ürettiği ‘Osmanlı Konyağı’ ile Paris’te girdiği yarışmada madalyalar kazanmıştı.

Ali Hikmet İnce yazdı.