Aytaç Arman: Ödüllü Filmlerin Ödülsüz Aktörü

Fazlasıyla ‘harbi’ydi. Sanatçı duyarlılığından gelen aceleciliğini gizleyemezdi. Cümleleri bazen adresini şaşırsa da konuşmaktan geri durmadı. Düşünmeden, törpülemeden doğru bildiğini söyle(r)di. Rahatsız etmeyen, egemenleri dürtüklemeyen kelam etmedi/edemedi. Toplum sorunlarını benimsedi; sanatın toplum yararına yapılmasını savundu. 

Adı Veysel İnce idi; ama Aytaç Arman diye tanıdık. Arman; 22 Haziran 1949’da Adana’da doğdu. Adana Erkek Sanat Enstitüsü’nün Elektrik Bölümü’nü bitirdi. Yüksek öğrenim için İstanbul’a geldi. Devlet Mimarlık Mühendis Akademisi’nin Elektrik Mühendisliği bölümüne kayıt yaptırdı; 3. sınıfa kadar okuyabildi. Ama ekonomik nedenler yakasını bırakmadı; parasız saadet olmadığı gibi okuması da mümkün değildi. Para kazanmazsa eğitimini tamamlamayacaktı. Yapabileceği bir iş aradı. İlk kez Ekstra Ekspres Gazetesi’nin düzenlediği Artist Yarışması’na iştirak etmişti; ikinciliğe uygun bulundu. Müsabakada şike yapıldığı iddia edildi; sonuçlar kabul edilmedi. Tam bir hüsrana uğramıştı. Adana’ya, doğduğu şehre dönme kararı aldı. İki sinema yazarı/gazeteci Erman Şener ve Altan Demirkol’a düşüncesini bildirmek, veda etmek için uğradı. Görüşme sırasında yeni bir yarışmanın haberini aldı. İki gazeteci de iştirak etmesini önerdi. Yakın çevresinin de desteğiyle 1971’de Ses Dergisi’nin açtığı Kapak Yıldızı Yarışması’na katıldı Tarık Akan birinci, Aytaç Arman ikinci seçildi. Akan’ın yolu açılırken, Arman beklemek zorunda kaldı. Sinema oyunculuğuna ikinci derece rollerle giriş yaptı. 1971’de çekilen, Yılmaz Güney’in senaryosunu yazdığı, yönettiği Baba filminde oynadı. İrfan Ülkü yapımcı, Gani Turanlı görüntü yönetmeniydi. Eser, ünlü yazar Bekir Yıldız’ındı. Başrol oyuncuları Yılmaz Güney, Müşerref Tezcan (Akay), Kuzey Vargın, Yıldırım Önal, Nedret Güvenç, Aytaç Arman’dı.

Arman sinema kariyerinde, ses getirmeyen filmlerin yanında, dikkat çeken, bol ödül kazanan yapımlarda da roller aldı. Filmografisine göre, 100’den fazla film ve televizyon dizisinde oynadı. Bir sinema yazarına göre Aytaç Arman, ödüllü filmlerin ödülsüz yıldızıydı. Soylu bir yakışıklılığa sahipti; kara kaşlı, kara gözlü, uzun boyluydu; ses tonu fevkalade radyofonikti. Ama Ediz Hun, Tarık Akan ya da Kartal Tibet çapında şöhreti yakalayamadı.

Adana’daki matematik öğretmeninin soyadı Arman’dı; Aytaç adı da uygun bulununca, Yeşilçam ismine kavuştu. Aslında sinema oyunculuğunu ne düşünmüştü, ne de hayal etmişti. Halk müziğine ilgisi/kabiliyeti vardı; sesi güzeldi, türküyü geleneksel usule uygun söylerdi. Bileğinin gücüyle bir yere gelmişti; sokakta çevrilip yıldız yapılanlara kızardı. Arman’a göre Yeşilçam, oyunculardan çok resimlerle doluydu.

Kendisini yetiştirmeye/geliştirmeye özen gösterdi. Ustaların oyunculuğunu dikkatle inceledi. Bazılarını rol model edindi. Dublaj öğrenmesini öğütlemeyenlere kızardı; sık sık özeleştiri yapar, her filmini seyredip - kendince! - hatalarını belirlemeye çalışırdı. 

Sinemadaki ilk rollerinde Ayhan Işık ve Yılmaz Güney’in oğluydu. Aslında beyaz perdede ilk göründüğü film, 1971 tarihli, İhsan Yüce’nin çektiği Hayat Cehennemi/Hiç isimli filmdi. Yüce; filmin yapımcısı ve rejisörüydü. Film çok yetersiz bütçe ve zor koşullarda çekilmişti. Arman küçük bir roldeydi; filmi izleme şansını yakalayamamıştı. Zaten film de kısa süre gösterimde kaldı.

1974’de, Bekir Yıldız’ın bir öyküsünden çekilen, Süreyya Duru’nun yönettiği, başrolünü Perihan Savaş’la paylaştığı Bedrana adlı filmle ciddi çıkışı yakaladı. Bedrana; 11. Antalya Altın Portakal Film Yarışması’nda, En İyi Film kategorisinde 2.’lik ödülünü kazandı. Yine Süreyya Duru’nun yönettiği, 1977 yapımı, Kara Çarşaflı Gelin’de Semra Özdemir’le başrollerde oynadı. Kara Çarşaflı Gelin; 14. Antalya Altın Portakal Film Yarışması’nda En İyi Film klasmanında birinci oldu. Aytaç Arman; ödüllü filmlerin ödülsüz yıldızıydı. Aynı yönetmenin Güneşli Bataklık, Fırat’ın Cinleri; Yılmaz Güney’in Düşman filminde oynadı ve deneyimini çoğalttı.1980 yılında, Sinema Yazarları’nca En İyi Erkek Oyuncu Ödülü’ne layık görüldü. Tam ödülünü alacaktı ki, 12 Eylül Askeri Darbesi’yle karşılaştı. Yılmaz Güney’in Düşman filmindeki performansıyla ödüle aday gösterilmişti. 

12 Eylül ve sonrası pek uğur getirmedi. Toplumcu sinema yapmak olanaksızdı. Sanat hayatı boyunca örgütlü yaşamı savundu. Sinema emekçilerinin güçlü/etkin sendikası olmalıydı. Mutlaka örgütlenilmeliydi. Arman ve bir grup arkadaşı, üyesi oldukları sendika adına Türk Sineması adlı bir dergi yayınlıyordu. Derginin ismini Türkiye Sineması diye değiştirmek istediler. Ama Arman adli takibata uğradı; kendi beyanına göre, 18 yıl hapis isteğiyle hakkında dava açıldı. Sinema Emekçileri Sendikası’nın Denetleme Kurulu Başkanı’ydı. 10 yıl boyunca pasaport alamadı; yurt dışına çıkması engellendi. Arman’a göre, 12 Eylül sinemaya ve sanata ağır darbe vurdu. 1980’den sonra erkek star yetişmesini engelledi.

Süreyya Duru ile iyi anlaşıyordu. Aynı uyumu Ömer Kavur’la da yakaladı. Bir sinema eleştirmenine göre, iki yönetmenin de gedikli/demirbaş oyuncusuydu. Av Zamanı, Biri ve Diğerleri, Gece Yolculuğu, Akrebin Yolculuğu, Bekle Dedim Gölgeye, Bir Avuç Gökyüzü gibi filmlerde ustalığını ortaya koydu. Kendisiyle iç hesaplaşmalar yaşayan; geçmişte yaşadığı acılar ve gördüğü işkenceler yüzünden sessizliğe bürünmüş düşünce suçlularını canlandırdı. Hayatın ağırlığı altında yorulmuş entelektüel portreler çizdi.

İddialı, ses getiren yapımlar için beklemesi gerekti; beklemesine de değdi. 1985’de, Necati Cumalı’nın Adı Vasfiye adlı hikâyesinden Barış Pirhasan’ın senaryosunu yazdığı, Atıf Yılmaz’ın yönettiği filmde Müjde Ar’a eşlik etti. 

1986’da, Vedat Türkali’nin senaryosu Fatmagül’ün Suçu Ne’de Hülya Avşar ile başrolü bölüştü. İhsan Yüce, Menderes Samancılar, Güzin Özipek yan rollerdeydi. Yapımcı/yönetmen Süreyya Duru’ydu; film müzikleri Cahit Berkay’a aitti. 

1988 yılı uğurlu geldi. Ömer Kavur’un yönettiği Gece Yolculuğu filmi, 25. Antalya Altın Portakal Film Şenliği’nde En İyi Film, En İyi Yönetmen, En İyi Erkek Oyuncu ve En İyi Görüntü Yönetmeni ödüllerini topladı. Aytaç Arman istikrarlı çabasının ödülünü kazandı.

Yönetmen Zeki Ökten’i överdi; oyuncularını rahat ettirdiğini, iyi örnek olduğunu söylerdi. Tunç Başaran da oyuncu yönetimi açısından başarılıydı. Bir diğer yönetmen, Ömer Kavur’la samimi ama mesafeli bir dostluk kurmuştu. 

Reha Erdem, Nuri Bilge Ceylan, Zeki Demirkubuz, Derviş Zaim gibi yeni nesil yönetmenleri başarılı sayardı. Nuri Bilge Ceylan’ın fotoğrafı sinemada iyi kullandığını, harika derecede görüntüye çevirdiğine inanırdı. Onun nazarında Sırrı Süreyya Önder de yıldız bir yönetmendi.

Fatih Akın ve Ferzan Özpetek gibi Avrupai/Batılı kültürü özümsemiş yönetmenlerin yerli kültürümüzden uzaklaştığını savundu. 

Rollerinde sigara/içki içmemeye dikkat ederdi. Canlandırdığı karakterin önemli bir göstergesi değilse, sigara içmezdi, alkol tüketmezdi.

Siyasi meselelerde fikirlerini açıklamaktan çekinmezdi. Konuşması/beyanı doğaçlamaydı; düşünmez, sansürlemez, törpülemezdi. 

İflah olmaz bir Beşiktaş/Adana Demirspor hayranı/taraftarıydı. Halk Arabası diye nitelediği Volkswagen marka otomobili lacivert-mavi renklerdeydi. Biricik oğlunun doğum yılında 1998’de otomobilini almıştı. Her yıl Ömerli’de düzenlenen Vosvos Şenliği’ne katılırdı.

Borçlanarak emekliliği hak edebilmişti. Zamanın hükümeti bir yasa çıkarmış; toplu prim ödeyenlere emeklilik hakkı sağlamıştı. Sanat hayatının 29. yılında SSK emeklisi olabildi.

Hastalığını uzun süre hayranlarından sakladı. Özel yaşamıyla değil, sanatıyla gündeme gelmeyi arzulardı.